O Muzeum

Muzeum Wojsk Inżynieryjnych i Chemicznych we Wrocławiu jest oddziałem Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy. Zostało utworzone w 2011 r. i jest kontynuatorem Muzeum Wojsk Inżynieryjnych działającym we Wrocławiu od 1976 r., powstałym z inicjatywy Szefa Wojsk Inżynieryjnych MON gen. Czesława Piotrowskiego i zorganizowanym przy Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Inżynieryjnych im. gen. Jakuba Jasińskiego we Wrocławiu. W budowie i tworzeniu ekspozycji, według scenariusza ppłk Konstantego Machajskiego, zaangażowane zostały wszystkie jednostki wojskowe i instytucje wojsk inżynieryjnych tamtego okresu. Instytucją kierującą było Szefostwo Wojsk Inżynieryjnych, a kuratorem WSOWInż. W wyniku zmieniającej się sytuacji społeczno-politycznej po 1989 r. i reorganizacji wyższego szkolnictwa wojskowego Muzeum przyjęło formę Sali Tradycji Wojsk Inżynieryjnych w ramach Wyższej Szkoły Oficerskiej, a następnie Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Lądowych, obie im. Tadeusza Kościuszki we Wrocławiu.

Należne sobie miejsce w muzealnictwie wojskowym Muzeum Wojsk Inżynieryjnych odzyskało z chwilą utworzenia Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy stając się jego oddziałem pod nazwą Muzeum Wojsk Inżynieryjnych i Chemicznych.

Obecnie Muzeum, jako odrębna instytucja, funkcjonuje w ramach kompleksu koszarowego Centrum Szkolenia Wojsk Inżynieryjnych i Chemicznych we Wrocławiu im. gen. Jakuba Jasińskiego przy ul. Obornickiej 108. W skład infrastruktury obiektu wchodzą dwa pawilony wystawiennicze oraz ekspozycja plenerowa ciężkiego sprzętu inżynieryjnego, które wraz z zagospodarowanym terenem rekreacyjnym i elementami małej architektury stwarzają zwiedzającym odpowiedni klimat do zapoznania się z historią i dorobkiem polskich wojsk inżynieryjnych i chemicznych.

W pawilonie historycznym, w oparciu o charakterystyczne okresy rozwoju Polski, zaprezentowany został ewolucyjny rozwój i dorobek polskiej sztuki inżynieryjnej oraz wojsk saperskich od zarania polskiej państwowości do roku 1956.

Ekspozycja rozpoczyna się od ściany czołowej pawilonu, na której zwiedzający odnajdą sztandary bojowe jednostek inżynieryjnych z okresu II wojny światowej, urny z ziemią pobraną z miejsc saperskiej chwały na wszystkich frontach tego teatru działań, a także z terenów rozminowania. Prezentowana jest także katyńska lista saperów oraz „Księga Poległych Saperów w latach 1914-2010 zawierająca 3007 nazwisk z uwzględnieniem miejsca i daty śmierci oraz miejsca pochówku.

Ekspozycja ściany czołowej łączy się z prezentacją pomników saperskiej chwały rozmieszczonych na terenie całego Kraju, gdzie niewątpliwą atrakcją dla zwiedzających są oryginalne elementy pomnika „Chwała Saperom” będące w istocie modelami odlewniczymi tego warszawskiego monumentu. Muzeum jest także w posiadaniu miniatury przedwojennego pomnika „Poległym Saperom” sygnowanej przez autora pomnika prof. Mieczysława Lubelskiego i wykonanej przez przedstawiciela przedwojennego warszawskiego brązownictwa Leona Kranca.

Ekspozycja historyczna została wykonana w opisowej formie planszowej wzbogaconej o oryginalne egzemplarze broni, sprzętu, instrukcji i podręczników, rozkazów, dokumentów osobistych i pamiątek. W trakcie zwiedzania pawilonu mija się kolejno pokazane: rozwój polskiej sztuki inżynieryjnej w czasach odrodzenia, ekspozycję dotyczącą działalności polskich wybitnych inżynierów wojskowych, między innymi Arciszewskiego, Kościuszki, Jasińskiego, Prądzyńskiego i innych, rozwój i dorobek wojsk inżynieryjnych w okresie I i II RP, przygotowania wojenne oraz kampanię wrześniową. Muzeum Wojsk Inżynieryjnych z 1976 roku zostało utworzone dla upamiętnienia bojowego wysiłku saperów w II wojnie światowej, stąd znaczna część ekspozycji w pawilonie historycznym poświęcona została działalności polskich jednostek wojsk inżynieryjnych na wszystkich frontach Europy, Azji i Afryki.

W kolejnych blokach ekspozycyjnych odnajdujemy: saperów w ruchu oporu 1939-1945, polskich saperów w obronie Francji i Norwegii, na froncie południowym 1940-1945. Poznajemy również bohaterów spod Monte Cassino („bez saperów na Cassino nie wejdzie nikt” gen. W. Anders), zapoznajemy się z działalnością saperów pancernych gen. Maczka i spadochronowych gen. Sosabowskiego.

W ekspozycji poświęconej frontowi wschodniemu towarzyszymy saperom nad rzekami Miereją, Wisłą i Odrą, walczącym o Warszawę, Kołobrzeg, Wrocław, Mielnik i Pragę, stawiającym pierwsze słupy graniczne nad Odrą w Czelinie, Gozdowicach i Siekierkach wreszcie biorących udział w Operacji Berlińskiej.

Ekspozycji planszowej i gablotowej w tym fragmencie towarzyszy wystawa umundurowania żołnierzy saperów oraz prezentacja eksponatów sprzętu chemicznego (plecakowy miotacz ognia ROKS-3 i fugasowy miotacz ognia FOG-2), a także sprzętu do oczyszczania wody w warunkach bojowych (filtr uniwersalny przenośny UNF-30). Wystawę dotyczącą czasów II wojny światowej kończy, usytuowany na tylnej ścianie pawilonu, tryptyk szlaków bojowych przedstawiający działania saperów w okresie kampanii wrześniowej, szlaki bojowe wszystkich formacji inżynieryjnych w Europie, Azji i Afryce oraz szlak bojowy i działania polskich saperów od Bugu do Hawelbergu nad Łabą oraz w tzw. „operacji łużyckiej” do Pragi. Także tej ekspozycji towarzyszy wystawa umundurowania żołnierzy saperów, w tym mundur obrońcy Warszawy płk. Stefana Langnera.

Najciekawszą i, niewątpliwie najbardziej wartościową pod wzglądem historycznym częścią ekspozycji w tym pawilonie, jest wystawa stała poświęcona rozminowaniu i oczyszczaniu terytorium Polski z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pozostałych z okresu wojny.

W końcowym okresie II wojny światowej, kiedy tereny Polski ponownie stały się areną działań wojennych, technika minowania osiągnęła kulminacyjny punkt swojego rozwoju nie tylko ze względu na stosowanie ogromnej ilości min lecz również z powodu stosowania min udoskonalonych na podstawie doświadczeń uzyskanych w pierwszych latach wojny. Tereny Polski bezpośrednio objęte działaniami wojennymi, a szczególnie tam gdzie linia frontu była ustabilizowana w ciągu dłuższego okresu czasu, jak również większość ważnych dla życia kraju obiektów i ośrodków, zostały przez wycofujące się wojska hitlerowskie ze szczególną starannością i perfidią zaminowane. Stworzyło to ogromne niebezpieczeństwo dla ludności cywilnej i znaczne utrudnienia w odbudowie Polski ze zniszczeń wojennych. Przed wojskami inżynieryjnymi w 1945 roku stanęło zadanie rozminowania i oczyszczenia Kraju z pozostałości powojennych.

Zakres prowadzonych prac był olbrzymi. Sprawdzenia, rozminowania i oczyszczenia wymagał obszar Polski o łącznej powierzchni około 250 tysięcy kilometrów kwadratowych. W ramach pierwszego rozminowania 1945 roku, drugiego do końca 1946 roku i powtórnego do końca 1956 roku polscy saperzy rozminowali i przekazali społeczeństwu do użytku: 398388 ha - ziem ornych 387312 ha - łąk i lasów 1937 szt. - ważnych obiektów / fabryki, kopalnie, lotniska/ 32880 szt. - miast, wsi i osiedli 188898 km - dróg kołowych i kolejowych 8406 szt. - mostów drogowych, kolejowych i wiaduktów

Ogółem unieszkodliwiono 14 763 272 sztuk min oraz ponad 50 000 000 sztuk pocisków moździerzowych i artyleryjskich.
Straty wśród saperów wyniosły 450 żołnierzy zabitych i 632 rannych.

W części ekspozycji dotyczącej rozminowania Polski zwiedzający odnajdą całą, oryginalną dokumentację (mapy, rozkazy, sprawozdania, dokumenty propagandowe itp.) przekazaną w darze dla Muzeum przez Szefostwo Wojsk Inżynieryjnych MON w Warszawie. W ramach ekspozycji planszowej zaprezentowano cały szereg zdjęć archiwalnych, wykresów, zestawień oraz oryginalnych plakatów z tego okresu. Jednak największą atrakcję dla zwiedzających stanowi przebogaty zbiór środków minerskich i zaporowych, min, zapalników, zapalarek i zwieraczy, które wykorzystywane były przez saperów po obu stronach teatru działań w czasie II wojny światowej.

Wśród prezentowanych min niemieckich na szczególną uwagę zasługują przeciwpiechotne miny typu GLASSMINE-43, STOCKMINE-43 (wersja 43 I oraz 43 II) oraz SPRINGMINE-35, a z przeciwpancernych najgroźniejsza, nierozbrajalna RIEGELMINE-43 oraz niewykrywalne TOPFMINE serii 4531 nie posiadające żadnej części metalowej.

Wielką atrakcję dla zwiedzających stanowi przedstawiciel samobieżnych min kierowanych typu GOLIATH. Ten zdalnie sterowany mały pojazd gąsienicowy, kształtem zbliżony do czołgu, napędzany silnikiem elektrycznym lub spalinowym, był zdolny do przewiezienia w miejsce planowanej detonacji od 50 do 100 kg materiału wybuchowego. Po raz pierwszy Niemcy użyli tego typu min pod Sewastopolem, a następnie na Półwyspie Apenińskim, w Normandii oraz w czasie Powstania Warszawskiego i w obronie Festung Breslau. Z wyprodukowanych przez zakłady w Bremie około 7000 sztuk Goliathów w polskich muzeach zachowało się jedynie 4 egzemplarze.

W tej części ekspozycji prezentowane są również środki minersko - zaporowe różnego przeznaczenia produkcji radzieckiej, a także powojenne polskie, czeskie, bułgarskie, brytyjskie, amerykańskie oraz z Bliskiego Wschodu. Wśród sprzętu towarzyszącego rozminowaniu znajdziemy: macki, wykrywacze, ochraniacz przed odłamkami, wrzeciono i kotwiczki do ściągania min ustawionych na nieusuwalność, zestawy rozpoznania i oznakowania pól minowych.

W tej części wystawy uhonorowano także saperów, którzy w okresie rozminowania 1945-1946 zdjęli z pól minowych i unieszkodliwili powyżej 10 000 min każdy. Ekspozycja zawiera 69 nazwisk z podziałem na jednostki wojskowe. Dużym zainteresowaniem wśród zwiedzających cieszy się również ekspozycja tzw.„zardzewiałej śmierci” będąca świadectwem ciężkiej pracy żołnierzy z patroli saperskich, którzy obecnie - działając na terenie całej Polski - kontynuują dzieło polskiego sapera z okresu rozminowania.

W końcowej części ekspozycji pawilonu historycznego zwiedzający mogą się zapoznać z wkładem wojsk inżynieryjnych w odbudowę Kraju ze zniszczeń wojennych, problematyką zwalczania klęsk żywiołowych oraz działalnością polskich saperów w misjach pod auspicjami ONZ i NATO, a także z udziałem polskich wojsk inżynieryjnych w budowie stacji naukowo-badawczej na Wyspie Króla Jerzego na Antarktydzie.

W drugim pawilonie ekspozycyjnym, popularnie zwanym „sprzętowym” w ramach wystawy stałej zaprezentowano małogabarytowy sprzęt, którym posługiwali się żołnierze wojsk inżynieryjnych i chemicznych w latach powojennych, i który - w wielu przypadkach - jeszcze w chwili obecnej znajduje się na wyposażeniu tych wojsk. Ogromna różnorodność prezentowanego sprzętu wynika z faktu, że inżynieria wojskowa (wojska saperskie, wojska chemiczne) ma za zadanie inżynieryjne zabezpieczenie wszystkich rodzajów sił zbrojnych i rodzajów wojsk podczas prowadzenia działań bojowych.

Ekspozycja składa się z działów:

W tej części wystawy na szczególną uwagę zasługuje elektrownia wysokiego napięcia EWN-35, która służyła do zasilania zapór elektryzowanych. Sprzęt tego typu, jako niehumanitarny, został wycofany z użycia w armiach całego świata w 1965 roku. Jest to prawdopodobnie jedyny egzemplarz takiej elektrowni w Polsce. Koneser maskowania odnajdzie wśród prezentowanych ubiorów maskujących bardzo rzadko występującą w zbiorach muzealnych pelerynę zwaną „pietruszką”, a pasjonat sportów wodnych w kolekcji silników zaburtowych niemiecki FASIL z okresu II wojny światowej oraz legendarny węgierski DELPHIN.

Ogromne wrażenie robi także kolekcja modeli szkoleniowych mostów drewnianych oraz konstrukcji schronowych.

W ekspozycji wojsk chemicznych zwraca uwagę sprzęt rozpoznania skażeń jak również miotacz ognia TPO-50.

W drugiej części pawilonu zlokalizowana została tymczasowo Sala Tradycji Centrum Szkolenia Wojsk Inżynieryjnych i Chemicznych we Wrocławiu im. gen. Jakuba Jasińskiego, która po okresie przejściowym przekształcona zostanie w Salę Tradycji Wojskowego Szkolnictwa Inżynieryjnego.

Trzecia część pawilonu, zwana „współczesną”, przeznaczona jest do prezentacji zwiedzającym wystaw czasowych, tematycznych, rocznicowych i okolicznościowych. Kolejna część wystawy stałej prezentowana jest w skansenie ciężkiego sprzętu inżynieryjnego w formie ekspozycji plenerowej. Wystawę tworzy ponad 90 egzemplarzy pojazdów i sprzętu inżynieryjnego wykorzystywanego przez saperów w okresie powojennym. Ekspozycja sukcesywnie wzbogacana jest o jednostki sprzętu wycofywanego z użycia w wojskach inżynieryjnych i chemicznych.

Eksponaty zostały zgrupowane w działach:

W skład ekspozycji wchodzą także odcinki mostów składanych i mosty towarzyszące zaprezentowane na zaimprowizowanej przeszkodzie wodnej.

W tej części ekspozycji na szczególną uwagę zasługują eksponaty z czasów II wojny światowej: zdobyczny ponton z niemieckiego parku pontonowego typu „B”, niemiecki przyczepny pług okopowy, trak polowy typu „Kołchoźnik”, kuter holowniczy BMK-70 oraz czołg saperski B-72 KLON.